Αν δεν το έβλεπαν στη CIA, κακό του κεφαλιού τους. Ηταν ένα γεωστρατηγικό πρόβλημα για πρωτάρηδες. Ο Βλαντίμιρ Πούτιν δεν θα άφηνε ποτέ την Ουκρανία να πέσει στα χέρια της Δύσης, αμαχητί. Και τώρα, μετά την κατοχή και την προσάρτηση της Κριμαίας, τι βλέπουμε; Διακόσιες χιλιάδες ρώσους στρατιώτες στα σύνορα της Ανατολικής Ουκρανίας και αμερικανικά F-16 να πετάνε στη μεθόριο του ΝΑΤΟ, επάνω από την Πολωνία.
Είναι άραγε η αρχή του Β' Ψυχρού Πολέμου ή κάτι πολύ πιο σκοτεινό, το οποίο ξυπνάει το φάντασμα της πολιτικής του «ζωτικού χώρου» («Lebensraum») που εφάρμοσε με καταστροφικές συνέπειες η ναζιστική Γερμανία στον Μεσοπόλεμο; Τραβηγμένο, αλλά ακούγεται, τηρουμένων, βέβαια, των αναλογιών. Πολλοί λένε ότι η κρίση στην Ουκρανία είναι το έναυσμα για να μπει σε εφαρμογή το «δόγμα Πούτιν» για κυριαρχία από τη Λευκορωσία ως το Καζακστάν (μέσω Μολδαβίας, Γεωργίας, Αρμενίας, Αζερμπαϊτζάν, Ουζμπεκιστάν και Κιργιζίας).
Πώς; Οχι βέβαια με τανκς και εκστρατείες εκατομμυρίων στρατιωτών της Βέρμαχτ, όπως ο Χίτλερ. Στον 21ο αιώνα, ο «τσάρος» θέλει να επιβάλει την ηγεμονία της Μόσχας με σφαίρες επιρροής από τη Βαλτική ως τη Μαύρη Θάλασσα και την Κασπία. Η πρώην υπερδύναμη σφραγίζει πάλι τα σύνορά της στην Ευρασία, για να εξουδετερώσει απειλές από τις ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και την ΕΕ, με όπλα αυτή τη φορά τα κεφάλαια, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, την επίδειξη ισχύος και τη διπλωματία.
«Ο Πούτιν υποκινείται από έναν συνδυασμό νεο-ιμπεριαλιστικής ιδεολογίας, γεωπολιτικού συμφέροντος και ιδιοτέλειας» λέει στο «Βήμα» ο Αλεξάντερ Μότιλ, ουκρανοαμερικανός καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Rutgers, στις ΗΠΑ.
«Η ιδεολογία (ακόμη και αν υποθέσουμε ότι είναι o "Lebensraum") αποτελεί μια δέσμη από απώτερους στόχους, αλλά σπανίως την κινητήρια δύναμη. Ο Λένιν, για παράδειγμα, πίστευε στον παγκόσμιο κομμουνισμό, αλλά έκανε ειρήνη με την αυτοκρατορική Γερμανία, για να σώσει την επανάσταση. Ο Στάλιν πήγε παραπέρα το 1925 εγκαταλείποντας την παγκόσμια επανάσταση για τον "σοσιαλισμό σε μία χώρα". Και έγινε σύμμαχος της ναζιστικής Γερμανίας το 1939-1941», υπενθυμίζει ο Μότιλ. Για τον Πούτιν, τα διλήμματα είναι διαφορετικά. Εχει πει πολλές φορές ότι κατά τη γνώμη του η κατάρρευση της ΕΣΣΔ ήταν η μεγαλύτερη τραγωδία του 20ού αιώνα. Και από άποψης ζωτικού αμυντικού χώρου, η Ρωσία συνέχισε να ασφυκτιά μετά το 1991.
Από το 2004, όταν μπήκαν στην ΕΕ και, κυρίως, στο ΝΑΤΟ οι χώρες της Βαλτικής, οι ΗΠΑ, που απείχαν περί τα 1.900 χλμ. από την Αγία Πετρούπολη, έφτασαν 160 χλμ. μακριά, στα σύνορα Εσθονίας - Ρωσίας. Αυτό άφησε τη Λευκορωσία και την Ουκρανία ως μόνες ουδέτερες ζώνες μεταξύ εχθρών, ανάχωμα στα σχέδια της δυτικής διείσδυσης στον μετασοβιετικό χώρο της Ρωσίας. Στα μάτια του Πούτιν είναι μια απαράδεκτη κατάσταση. Η Ρωσία προστατεύεται ιστορικά από το βάθος της, που κατέστρεψε εχθρούς όπως ο Ναπολέων και ο Χίτλερ.
Η απώλεια της Ουκρανίας αφήνει τη Ρωσία χωρίς αυτό το βάθος, όμηρο των προθέσεων και των δυνατοτήτων της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών, που την περικυκλώνουν με το ΝΑΤΟ. Ακόμη χειρότερα: καταστρέφει το πιο μεγαλόπνοο σχέδιο του Πούτιν, τη λεγόμενη Ευρασιατική Ενωση, έναν κοινό οικονομικό χώρο στις χώρες της πρώην ΕΣΣΔ, που θα μπορούσε να μοιάσει κάποια στιγμή στο μέλλον με αυτόν της ΕΕ.
Αν γίνει ποτέ πραγματικότητα, θα δημιουργήσει την τρίτη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, την πρώτη σε ενεργειακά αποθέματα, την πρώτη σε πυρηνική στρατιωτική ισχύ και μία από τις πρώτες σε συμβατική στρατιωτική δύναμη. Και θα καταλαμβάνει σχεδόν το ένα έκτο της χερσαίας επιφάνειας του πλανήτη. Με τόσο ορυκτό πλούτο και πρώτες ύλες, μια τέτοια Ενωση θα μπορούσε να μετατραπεί, μέσα σε περιβάλλον ανοιχτής οικονομίας, σε «σοβιετική αυτοκρατορία από την πίσω πόρτα» και να γίνει το αντίπαλον δέος για τις ΗΠΑ και την Κίνα. Πρόθυμα μέλη είναι, προς το παρόν, μόνο η Λευκορωσία, το Καζακστάν και πολύ προσεχώς η Αρμενία. Αν χαθεί οριστικά η Ουκρανία προς τη Δύση, η Ευρασιατική Ενωση χάνει το κρίσιμο «ευρω»-στοιχείο.
«Κάποιοι λένε ότι ο Πούτιν δεν θα το επιτρέψει ποτέ. Αλλά άποψή μου είναι ότι η Ρωσία δεν έχει νεο-ιμπεριαλιστικό όραμα» μας λέει ο Ματιέ Μπουλέγκ, ερευνητής στο Ινστιτούτο για την Ασφάλεια στην Ευρώπη (ΙΡSE), στο Παρίσι. «Διότι ιμπεριαλισμός σημαίνει εδαφική επέκταση. Το όραμα του Πούτιν είναι γεωστρατηγικό και βασισμένο στην εθνική ασφάλεια. Θέλει να εξασφαλίσει αμυντικό χώρο μεταξύ της ενδοχώρας της Ρωσίας και αυτού που αντιλαμβάνεται ως δυτική εισβολή (του ΝΑΤΟ στην Τουρκία και στη Γεωργία, δυτική επιρροή στην Ουκρανία, της ΕΕ στην Πολωνία, κτλ.)» τονίζει.
Μερικοί διαφωνούν. «Ο Αλεξάντρ Ντούγκιν, ρώσος διεθνολόγος και μέντορας του Πούτιν, πιστεύει ακράδαντα ότι η Ρωσία μπορεί να φτάσει ως τον Ατλαντικό. Αν κερδίσουμε, έγραψε πρόσφατα, θα πετύχουμε τον στόχο της πλήρους Ευρασίας, από τη Λισαβόνα ως το Βλαδιβοστόκ!» μας λέει ο Μότιλ.
Γουόλτερ Ράσελ Μιντ
Επιδιώκει επιστροφή στα σύνορα της ΕΣΣΔ
«Συμφωνείτε με όσους μιλάνε για πολιτική "ζωτικού χώρου" και συγκρίνουν ανοιχτά, ή συγκαλυμμένα, τον Πούτιν με τον Χίτλερ του 1938;» ρώτησε «Το Βήμα» τον Γουόλτερ Ράσελ Μιντ, καθηγητή Διεθνών Σχέσεων στο Bard College, στη Νέα Υόρκη. «Ο Πούτιν δεν είναι Χίτλερ. Δεν έχει ιδέες φυλετικής υπεροχής ούτε σκοπεύει να κάνει παγκόσμιο πόλεμο. Σε σύγκριση με τον Στάλιν, είναι παιδάκι της χορωδίας. Και από την άποψη της ισχύος, δεν είναι καν Μπρέζνιεφ» μας λέει.
«Παρ' όλα αυτά, και τηρουμένων όλων των αναλογιών, θα τολμούσα να πω ότι ο Χίτλερ θα αναγνώριζε τις πρόσφατες ρωσικές κινήσεις στην Ουκρανία. Ο Φίρερ ήθελε να σκίσει τη Συνθήκη των Βερσαλλιών με την οποία έληξε ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος. Ο Πούτιν προσπαθεί να ανατρέψει τον μεταψυχροπολεμικό διακανονισμό στην Ευρώπη και στην Κεντρική Ασία. Οπως η Γερμανία του Χίτλερ, η Ρωσία του Πούτιν είναι πολύ ασθενέστερη από τους κύριους εχθρούς της, γι' αυτό δεν μπορεί να επιτύχει τον στόχο της μέσα από άμεση στρατιωτική πρόκληση εναντίον τους.
Πρέπει να είναι έξυπνη, ώσπου να δυναμώσει, και να εκμεταλλευθεί τους δισταγμούς, τις διαιρέσεις και τις αδυναμίες των αντιπάλων της» τονίζει ο Ράσελ Μιντ.
«Ο Πούτιν δεν είναι Χίτλερ, αλλά ούτε Αντενάουερ. Δεν πρόκειται να αποδεχθεί την ήττα και να συνεργαστεί εντός των γραμμών που χαράχθηκαν από τους νικητές. Μπορεί να δοκιμάσει τα ίδια αλλού: στην Κεντρική Ασία ίσως, όταν αποφασίσει ότι έχει έρθει η ώρα για να επανενώσει τη ρωσική πατρίδα με τον πλούτο του πετρελαίου και του αερίου. Μπορεί επίσης να εκβιάσει. Θα πληρώσει άραγε η Δύση τον εξωφρενικό λογαριασμό του φυσικού αερίου της Gazprom για την Ουκρανία ή θα αφήσει τη χώρα να παγώσει στο σκοτάδι τον επόμενο χειμώνα; Αν η Δύση έχει αναλάβει τον ρόλο του ταμία και του προστάτη του ουκρανικού κράτους, η Ρωσία θα την κάνει να το πληρώσει ακριβά, και σε χρήμα. Ο Πούτιν είναι έξυπνος και ικανός αντίπαλος της Δύσης. Πιστεύει ότι η Ρωσία μπορεί να επιβιώσει και να ευημερήσει μόνο αν αναστηθεί σαν μεγάλη δύναμη μεταξύ Κίνας και Γερμανίας. Και ότι αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν επιστρέψει στα σύνορα του Συμφώνου της Βαρσοβίας και της πρώην ΕΣΣΔ» καταλήγει ο συνομιλητής μας.
«Ο Πούτιν δεν είναι Χίτλερ, αλλά ούτε Αντενάουερ. Δεν πρόκειται να αποδεχθεί την ήττα και να συνεργαστεί εντός των γραμμών που χαράχθηκαν από τους νικητές. Μπορεί να δοκιμάσει τα ίδια αλλού: στην Κεντρική Ασία ίσως, όταν αποφασίσει ότι έχει έρθει η ώρα για να επανενώσει τη ρωσική πατρίδα με τον πλούτο του πετρελαίου και του αερίου. Μπορεί επίσης να εκβιάσει. Θα πληρώσει άραγε η Δύση τον εξωφρενικό λογαριασμό του φυσικού αερίου της Gazprom για την Ουκρανία ή θα αφήσει τη χώρα να παγώσει στο σκοτάδι τον επόμενο χειμώνα; Αν η Δύση έχει αναλάβει τον ρόλο του ταμία και του προστάτη του ουκρανικού κράτους, η Ρωσία θα την κάνει να το πληρώσει ακριβά, και σε χρήμα. Ο Πούτιν είναι έξυπνος και ικανός αντίπαλος της Δύσης. Πιστεύει ότι η Ρωσία μπορεί να επιβιώσει και να ευημερήσει μόνο αν αναστηθεί σαν μεγάλη δύναμη μεταξύ Κίνας και Γερμανίας. Και ότι αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν επιστρέψει στα σύνορα του Συμφώνου της Βαρσοβίας και της πρώην ΕΣΣΔ» καταλήγει ο συνομιλητής μας.
